Αρχικά θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι όταν μιλάμε για Βαλκανική ταυτότητα, τουλάχιστον στη διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα αναφερόμαστε στο πως αντιλαμβάνονταν τα πράγματα οι πολιτικές ελίτ της περιοχής που ήταν γνώστες των διαδικασιών για την διαμόρφωση Κρατών στην περιοχή.
Η πλειονότητα του υπόλοιπου πληθυσμού ήταν κυρίως αγρότες και κατοικούσαν στην περιφέρεια. Για παράδειγμα το 1884 στη Σερβία ο αγροτικός πληθυσμός άγγιζε το 87,5 ολόκληρου του πληθυσμού ενώ αυτοί που έμεναν σε πόλεις των 20.000 και πλέον κατοίκων αντιπροσώπευαν μόλις το 2,6% του πληθυσμού. Στη Ρουμανία το 1912 το 82% του πληθυσμού κατοικούσε σε αγροτικές περιοχές. Σε αυτές τις χώρες λοιπόν που αναφέραμε σαν παράδειγμα υπήρχε ένας μικρός αριθμός μορφωμένων νεαρών που πίστευαν ακράδαντα ότι οι χώρες τους θα έπρεπε να ακολουθήσουν τα φιλελεύθερα πολιτικά πρότυπα της διαφωτισμένης Δύσης.
Όταν λοιπόν τον 19ο αιώνα οι λαοί των Βαλκανίων, ποτισμένοι με εθνικιστικά ιδανικά, ξεκίνησαν τα απελευθερωτικά τους κινήματα από τον Οθωμανικό ζυγό αυτό που οι ηγέτες των απελευθερωτικών κινημάτων είχαν υπόψη τους ήταν η αποκατάσταση των αντίστοιχων Μεσαιωνικών τους Κρατών. Καθένα λοιπόν από αυτά τα κινήματα ήθελε να αποκαταστήσει το αντίστοιχο Κράτος στο μέγεθος που είχε στο ιστορικό του απόγειο. Αυτό φυσικά σήμαινε ότι υπήρχε επικάλυψη συνόρων. Η δε εθνική ομοιογένεια αντιμετώπιζε άλλη μια πρόκληση. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα που ξεχώριζε αυτά τα έθνη μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν η θρησκεία και όχι το εθνοτικό παρελθόν. Παρότι οι εθνικόφρονες του 19ου αιώνα δεν το παραδέχονταν, στις διάφορες περιοχές δεν υπήρχε ούτε θρησκευτική, ούτε εθνική ομοιογένεια. Έτσι αυτή θα έπρεπε να κατασκευαστεί. Αυτό σήμαινε ότι οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες θα έπρεπε να περιοριστούν και να υποταχθούν στην αντίστοιχες πλειονότητες.
Ένας άλλος παράγοντας που διαμορφώνει την ταυτότητα της περιοχής είναι όχι μόνο το πώς αντιλαμβάνονται οι Βαλκάνιοι τον εαυτό τους αλλά η επιρροή που έχει επάνω τους η άποψη των άλλων. Στην περίπτωσή μας η άποψη τωνΔυτικο-Ευρωπαίων.Αυτή η άποψη έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας των λαών της Βαλκανικής. Υπήρχε ένας συνεχής αγώνας από μέρους τους να απαλείψουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τους διαφοροποιούσαν από την Δυτική Ευρώπη. Για παράδειγμα στην λογοτεχνία των Βαλκανίων βρίσκουμε χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν τον Homo balkanicus όπως ο χαρακτήρας του Bay Ganyo ο οποίος δεν αντιπροσωπεύει μόνο τον μέσο Βούλγαρο αλλά μάλλον τον μέσο Βαλκάνιο σε σχέση με τους Ευρωπαίους και ο οποίος παρουσιάζεται σαν αμόρφωτος, αδαής αλλά και εγωιστής συγχρόνως. Φυσικά είναι ένας χαρακτήρας της Βουλγαρικής λογοτεχνίας γεμάτος στερεότυπα αλλά από την άλλη δείχνει την ιδέα που έχουν οι Βαλκάνιοι για τον εαυτό τους.
Επίσης όσον αφορά την ταυτότητα των λαών της περιοχής θα πρέπει να σκεφτούμε ότι για πάρα πολλά χρόνια έζησαν ως μέλη πολυεθνικών και πολυπολιτισμικών αυτοκρατοριών όπως το Βυζάντιο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία και όχι σαν κάτοικοι της Βαλκανικής Χερσονήσου. Βέβαια αυτόν τον καιρό της διαμόρφωσης των Κρατών μια λύση θα ήταν ο συνασπισμός των Κρατών της περιοχής που θα μπορούσε να εμφυσήσει στους κατοίκους τους την ιδέα ότι ανήκουν όλοι σε μια γεωγραφική περιοχή. Η αλήθεια είναι ότι υπογράφηκαν συνθήκες όπως αυτή στις 12 Απριλίου 1904 μεταξύ της Σερβίας και της Βουλγαρίας για θέματα οικονομίας και πολιτισμού. Κάποιες από αυτές τις συνθήκες καταργούσαν τα σύνορα και την ανάγκη διαβατηρίων και ακόμη υιοθετούσαν κοινό νόμισμα και ελεύθερο εμπόριο μεταξύ τους. Αλλά αυτό αμφισβητούσε την δύναμη των Μεγάλων δυνάμεων οι οποίες φρόντιζαν να τορπιλίζουν αμέσως μόλις αντιλαμβάνονταν τέτοιου είδους συμμαχίες που διατάρασσαν το status quo στην περιοχή.
Έτσι στις περισσότερες περιπτώσεις και ιδιαίτερα στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι κάτοικοι της Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης απέτυχαν να ακολουθήσουν μια κοινή πολιτική και κάθε φορά πολεμούσαν στο πλευρό της Δύναμης που τους υπόσχονταν τα περισσότερα. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου τα Κράτη της Βαλκανικής συνέχισαν να ακολουθούν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες και έτσι κάθε προσπάθεια συνεργασίας ναυαγούσε. Όλες οι διπλωματικές προσπάθειες που γίνονταν κατά καιρούς για μια Βαλκανική Ομοσπονδία στην πραγματικότητα ήταν απλώς τρόποι εξυπηρέτησης συμφερόντων των αντίστοιχων κρατών. Έτσι κάθε σχέδιο εγκαταλείπονταν μόλις γινόταν ασύμφορο για τα αντίστοιχα κράτη. Οι ηγέτες επίσης των Κρατών της Βαλκανικής Χερσονήσου αρνούνταν πολλές φορές την Βαλκανική τους ταυτότητα. Για παράδειγμα ο βασιλιάς της Ρουμανίας Κάρολος Α΄ που ήταν και ιδρυτής του Κράτους της Ρουμανίας αρνήθηκε έντονα ότι η Ρουμανία ανήκε εθνογραφικά ή γεωγραφικά στην περιοχή των Βαλκανίων.
Όπως γίνεται φανερό, στο μυαλό των Δυτικο- Ευρωπαίων ήδη από τον προηγούμενο αιώνα τα Βαλκάνια αποτελούσαν ένα ασαφή γεωγραφικό χώρο γεμάτο με αρνητική χροιά. Αυτό γίνεται ακόμη φανερό και από την λογοτεχνία αλλά και από τις κινηματογραφικές ταινίες που διαδραματίζονταν στην περιοχή. Στην συνείδηση των Δυτικο- Ευρωπαίων η περιοχή κατοικούνταν από αγροίκους και διεφθαρμένους ανθρώπους. Φυσικά προτιμούσαν να ξεχνούν τις δικές τους ωμότητες και βιαιότητες κατά την διαδικασία του σχηματισμού των εθνικών κρατών στην περιοχή τους. Οι δε Μεγάλες Δυνάμεις προσπαθούσαν πάντοτε να προωθούν τα δικά τους συμφέροντα στην περιοχή τελείως αδιάφορες για τα συμφέροντα και την ευημερία των κατοίκων της περιοχής.
Οι κάτοικοι της Βαλκανικής από την άλλη μεριά επηρεάστηκαν από την άποψη της Δύσης σχετικά με αυτούς. Επιπλέον ως κάτοικοι στο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης είχαν συνηθίσει να ζουν ως υπόδουλοι διαφόρων Αυτοκρατοριών και κάτω από τα δικά τους συστήματα διακυβέρνησης. Αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους με άλλους τρόπους χωρίς να έχουν σαν προτεραιότητα την εθνικότητά τους η οποία καλλιεργήθηκε με τους απελευθερωτικούς αγώνες και με την ανάγκη ομοιογένειας στα νεοϊδρυθέντα κράτη. Έγιναν δε εύκολη λεία τόσο των Μεγάλων Δυνάμεων όσο και των πολιτικών ελίτ και εμπλέχτηκαν σε αιματηρές συγκρούσεις.
Κάτω από το φως των εξελίξεων στην περιοχή στο τέλος του 20ου αιώνα για να υπάρξει δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ τους αλλά και με την Δυτική Ευρώπη είναι σημαντικής σημασίας η επανεξέταση των στερεότυπων. Η Ευρώπη θα πρέπει να βάλει κατά μέρος τις αγκυλώσεις της και να παραδεχτεί ότι δεν εφαρμόζονται όλα τα μοντέλα της σε όλες τις καταστάσεις. Θα πρέπει επίσης στην εποχή της άφθονης πληροφόρησης που ζούμε να γνωρίσει καλύτερα τους Νοτιο-ανατολικούς γείτονές της και να προσπαθήσει να ανατρέψει τα στερεότυπα των τελευταίων αιώνων.
Οι Βαλκάνιοι από την μεριά τους θα πρέπει να ξανασκεφτούν την ταυτότητά τους απαλλαγμένοι από τα κόμπλεξ κατωτερότητας. Να ξαναδούν την πρόσφατη αλλά και την παλαιότερη ιστορία τους με έναν πιο ανοιχτόμυαλο και αντικειμενικό τρόπο. Μόνο έτσι θα μπορέσει να υπάρξει συνεργασία μεταξύ των λαών.
ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε.ΚΑΙ Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ: (Κατεβάστε Ολόκληρη την Έρευνα)