Το παρόν συλλογικό έργο είναι το προϊόν εργασίας της ερευνητικής ομάδας για «το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση» του Ινστιτούτου Έρευνας & Κατάρτισης Ευρωπαϊκών Θεμάτων (Οκτώβριος 2012 – Σεπτέμβριος 2013). Την ερευνητική ομάδα συντόνισαν από κοινού η Μαίρη Μαργαρώνη και η Αικατερίνη Βούλγαρη. Η πρώτη είχε την επιστημονική επιμέλεια του περιεχομένου του παρόντος τόμου, ενώ η δεύτερη ανέλαβε τη γλωσσική του επιμέλεια.
Αφετηρία της συλλογικής ερευνητικής εργασίας θεωρούνται τα εξής δύο βασικά σημεία:
1. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν είναι πρόβλημα. Προβληματική είναι η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που υφίστανται τα μεταναστευτικά και τα προσφυγικά υποκείμενα κατά τον αγώνα τους για μια δικαιότερη ζωή. Η πρόσληψή τους ως πρόβλημα, ως διαβρωτικός κίνδυνος και ως «μίασμα» μίας δήθεν υγιούς και γεμάτης «τάξης και ασφάλειας» δυτικής κοινωνίας αποτελεί κατασκεύασμα της ηγεμονικής κουλτούρας, η οποία επιδιώκει να συντηρεί και να αναπαράγει στερεότυπα προς ίδιον όφελος. Η κατασκευή αυτή, αν και δεν αποτελεί επινόηση μόνο της σύγχρονης εποχής, σφυρηλατήθηκε με ιδιαίτερη επιμέλεια κυρίως σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Στηρίζεται στην αξιωματική παραδοχή ότι η γεωγραφική κινητικότητα των ανθρώπων, δηλαδή η μετανάστευση και η προσφυγικότητα, αποτελεί μια ιστορική και κοινωνική ανωμαλία, η οποία έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις για τις χώρες υποδοχής, παρά το πλήθος σύγχρονων (τόσο νεοκλασικών οικονομικών όσο και κοινωνιολογικών και ιστορικοανθρωπολογικών) ερευνών, που αποδεικνύουν το αντίθετο. Μέσα από την πρόσληψη της φυσικοποίησης του άρρηκτου δεσμού μεταξύ εθνικής επικράτειας, πολιτικής ιδιότητας των ατόμων και γεωγραφικής διαμονής τους, και μέσα από τη νομιμοποίηση αυτών των αντιλήψεων, σε επίπεδο θεσμών και σε επίπεδο νοοτροπιών, η μετανάστευση προσλαμβάνεται ως κατάσταση ανωμαλίας και ως μη κανονικότητα. Εντούτοις, σε ολόκληρη την ιστορία του ανθρώπινου γένους, της νεότερης και σύγχρονης περιόδου συμπεριλαμβανομένης, η κίνηση (άλλοτε οικειοθελής, άλλοτε βίαιη) αλλά όχι η στασιμότητα, αποτελεί κανονικότητα. Για την κατανόηση του τελευταίου απαιτείται μια λιγότερο εθνοκεντρική ή ευρωκεντρική προσέγγιση και ένα μεγαλύτερο άνοιγμα προς μια περισσότερο φιλελεύθερη και οικουμενική προσέγγιση των πραγμάτων.
2. Τα ποσοτικά δεδομένα και οι στατιστικές είναι πολύ χρήσιμες, κυρίως στο να μας κάνουν να αντιληφθούμε τις τεράστιες διαστάσεις του μεταναστευτικού και του προσφυγικού φαινομένου. Ωστόσο, πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν ξεχωριστές ανθρώπινες υποστάσεις με τις δικές τους προσωπικές ιστορίες, χαρές και πόνους, όνειρα και φόβους, ελπίδες και ανησυχίες. Έτσι, στη μεταναστευτική πραγματικότητα, το υποκείμενο και γενικότερα η έννοια της υποκειμενικότητας διαδραματίζει έναν μείζονα ρόλο, καθώς στην ποσοτικοποίηση των δράσεων αντιπροτάσσει τη σπουδαιότητα των συναισθημάτων και των βιωμένων εμπειριών των ατόμων.
Το πρώτος μέρος φιλοξενεί κείμενα της Ελένης Γιαννακοπούλου (με μία υποενότητα σε συνεργασία με τη Μαίρη Μαργαρώνη), της Χριστίνας Βελέντζα και της Αικατερίνης Βούλγαρη, ενώ το δεύτερο μέρος έχει συγγραφεί από τη Μαίρη Μαργαρώνη. Συγκεκριμένα:
Η Ελένη Γιαννακοπούλου πραγματεύεται το ζήτημα της μετανάστευσης, από νομική πλευρά, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από την ίδρυσή της μέχρι και σήμερα. Διασαφηνίζει από θεσμική άποψη τον επίσημο διαχωρισμό μεταξύ των «νόμιμων» και των «παράνομων» μεταναστών, όπως αυτό προκύπτει από το ευρωπαϊκό πρωτογενές και δευτερογενές δίκαιο· καταγράφει τις θεμελιώδες αρχές που χαρακτηρίζουν την κοινή ενωσιακή πολιτική για τη μετανάστευση, δίνοντας έμφαση στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων· κάνει μια ιστορική αναδρομή στη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ, από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη μέχρι το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης· μελετά την πολιτική του ασύλου ως συμπληρωματική και αλληλένδετη πτυχή του μεταναστευτικού ζητήματος· επιχειρεί, τέλος, σε συνεργασία με τη Μαίρη Μαργαρώνη, μια αποτίμηση των πεπραγμένων με γνώμονα την αντίφαση που παρατηρείται στις γεμάτες προσδοκία νομοθετικές-θεσμικές προσεγγίσεις σε θεωρητικό επίπεδο και στο παραχθέν έργο.
Η Χριστίνα Βελέντζα εξετάζει το θεσμικό πλαίσιο των αιτούντων πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα. Αρχικά, μέσα από την ανάλυση ποσοτικών δεδομένων για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες πολιτικό άσυλο στην ΕΕ, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, κατά την περίοδο 2010-2013, επιχειρεί να αναδείξει το μέγεθος και τη σπουδαιότητα του ζητήματος. Στη συνέχεια, παρουσιάζοντας και αναλύοντας το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα για τους αιτούντες άσυλο, συζητά για το κατά πόσο αποτελεσματικά ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα των περιστάσεων.
Η Αικατερίνη Βούλγαρη θέτει ως στόχο της μελέτης της την εξέταση των συνθηκών που ευνόησαν κινήσεις της άκρας δεξιάς στη σύγχρονη πολιτική της Ευρώπης. Διερευνά συνοπτικά τα ψυχολογικά, κοινωνιολογικά και πολιτικά-ιστορικά αίτια που επιχειρούν να εξηγήσουν, γιατί οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι εναγκαλίζονται ακροδεξιές στάσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τις αυταρχικές και βίαιες πρακτικές αυτών των μορφωμάτων, που υποστηρίζουν την υπεροχή του δικού τους έθνους, εξετάζει εάν και με ποιους τρόπους παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με τα φασιστικά κινήματα που εμφανίστηκαν στην Ιταλία και στη Γερμανία τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Δίνει έμφαση στην ελληνική περίπτωση της Χρυσής Αυγής, τις μεθόδους και τις οργανωτικές δομές της. Εξετάζει πώς οι σύγχρονες συνθήκες (όπως η μετανάστευση και η ανεργία) στην Ελλάδα άσκησαν συστηματική επίδραση και παρείχαν ευκαιρίες για την εκτίναξη της Χρυσής Αυγής και πώς δημογραφικά, κοινωνικο-οικονομικά και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά, σε ατομικό επίπεδο, σε συνδυασμό με το εθνικό πλαίσιο προκαλούν (και υποστηρίζουν) την άκρα δεξιά. Καθώς το τελικό της κείμενο είχε παραδοθεί τον χειμώνα του 2013, δεν περιλαμβάνει αναφορές με τις ραγδαίες εξελίξεις της Οργάνωσης που άρχισαν να λαμβάνουν χώρα το 2014.
Στο δεύτερο μέρος, η Μαίρη Μαργαρώνη, κάνοντας χρήση της βιογραφικής μεθόδου, ασχολείται με μία μελέτη περίπτωσης, αυτής των Αφγανών αιτούντων πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα. Διερευνά αφενός τους πολιτικούς και κοινωνικούς λόγους για τους οποίους Αφγανοί πολίτες εγκαταλείπουν τη χώρα τους και αναγκάζονται να παίρνουν τους δρόμους της προσφυγιάς, αρχικά προς γειτονικές τους χώρες και στη συνέχεια, μεταξύ άλλων, προς διάφορες χώρες της ΕΕ. Αφετέρου παρακολουθώντας τις βιοαφηγήσεις δεκαπέντε νεαρών προσφύγων από το Αφγανιστάν προς τη «μακρινή Δύση» διερευνά τα αίτια επικινδυνότητας του προσφυγικού τους ταξιδιού, το οποίο αντικατοπτρίζει άδικες και απάνθρωπες πτυχές εξουσίας και εκμετάλλευσης. Τέλος, αναλύει τις δυσκολίες που αναδύονται στην καθημερινότητα των Αφγανών αιτούντων πολιτικό άσυλο στη χώρα υποδοχής, την Ελλάδα, ως απόρροια δυτικότροπων και ξενοφοβικών πολιτικών στρατηγικών και μονολιθικών νοοτροπιών.
ISBN: 978-618-81595-1-8
Κατεβάστε ολόκληρη την Έρευνα εδώ:
